Phòng lab, phòng thí nghiệm là gì? trang thiết bị, tiêu chí đạt chuẩn của ptn

Phòng thí nghiệm hay phòng lab là những khái niệm không còn xa lạ đối với những ai đang theo học các ngành như hóa học, sinh học, vật lý, y dược… Thậm chí ngay cả những học sinh còn trên ghế nhà trường cũng đã được tiếp cận với các khái niệm này. Tuy nhiên không phải ai cũng nắm được cần phải thiết kế, lắp đặt, mua sắm trang thiết bị sao cho phòng lab đạt tiêu chuẩn. Bài viết hôm nay của Vinalab sẽ giúp các bạn giải đáp thắc mắc này.

1. Phòng thí nghiệm hay phòng lab là gì?

Phòng thí nghiệm tiếng Anh là Laboratory, tên gọi tắt là phòng lab, là một cơ sở được thiết kế, xây dựng và lắp đặt các thiết bị khoa học kỹ thuật, công cụ dụng cụ hỗ trợ nhằm cung cấp các điều kiện, đảm bảo an toàn cho việc triển khai các thí nghiệm, thực nghiệm trong các lĩnh vực tự nhiên (sinh – lý – hóa) phục vụ cho mục đích học tập và nghiên cứu khoa học.

Phòng thí nghiệm hay phòng lab là gì?

Phòng thí nghiệm có thể là một căn phòng nằm trong một tòa nhà, công trình hoặc thậm chí là cả một tòa nhà, công trình riêng biệt chuyên phục vụ cho việc thực hiện các thí nghiệm của các học sinh, sinh viên, các nhà nghiên cứu, các doanh nghiệp.

Chúng ta có thể dễ dàng tìm thấy phòng lab trong các công ty trong lĩnh vực sinh – lý – hóa, các trường đại học và các trường trung học phổ thông. Tuy nhiên những năm gần đây các trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở cũng đang bắt đầu đưa phòng lab vào trong cơ sở trường học nhằm mục đích nâng cao chất lượng học tập để học sinh được tiếp cận sớm với công nghệ theo xu hướng giáo dục 4.0.

2. Một số phòng thí nghiệm phổ biến nhất hiện nay

• Phòng thí nghiệm hóa học, vật lý;
• Phòng thí nghiệm y tế;
• Phòng thí nghiệm y tế công cộng;
• Phòng thí nghiệm nghiên cứu và sản xuất các loại thuốc hoặc các công nghệ đặc biệt;
• Phòng thí nghiệm phương tiện truyền thông;
• Phòng thí nghiệm nghiên cứu, học tập;
• Phòng thí nghiệm chiếu phim hoặc phòng tối;
• Phòng thí nghiệm máy tính;
• Phòng thí nghiệm bí mật để sản xuất các loại thuốc hoặc các công nghệ bất hợp pháp…

Phòng thí nghiệm cho trẻ nhỏ

Trong các trường hiện nay, có hai dạng phòng lab phổ biến:

• Phòng lab chuyên dụng: Được trang bị các thiết bị chủ yếu là phần cứng đi kèm với từng chức năng đã được nghiên cứu cẩn thận trước đó. Chúng khá phù hợp cho những ngôi trường có chi phí đầu tư thấp, vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa mang lại hiệu quả giảng dạy.
• Phòng lab đa năng: Sử dụng được cho tất cả các môn học, được thiết kế với nhiều máy tính có yêu cầu kỹ thuật cao hơn phòng lab chuyên dụng về cả cấu hình cũng như các trang thiết bị đi kèm theo. Đồng thời, những phòng lab đa năng này cũng cần phải trang bị các sản phẩm công nghệ hiện đại và tuân thủ các yêu cầu khắt khe về phần cứng cũng như phần mềm.

3. Công dụng của phòng lab

Phòng lab phục vụ cho việc nghiên cứu các đề tài, công trình của của các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học.

Phòng lab phục vụ cho học sinh, sinh viên các ngành: Khoa học y sinh, công nghệ thực phẩm, công nghệ sinh học, kỹ thuật y sinh, hóa học, vật lý…

Phòng lab phục vụ cho các công ty hóa chất, công ty dược phẩm, công ty công nghệ sinh học, công ty sản xuất nghiên cứu sản phẩm, công ty sản xuất máy móc thiết bị…

Công dụng của phòng thí nghiệm

4. Những tiêu chuẩn thiết kế phòng thí nghiệm đạt chuẩn

a. Yêu cầu ánh sáng

Ánh sáng luôn là yếu tố quan trọng trong bất kỳ môi trường nào, đặc biệt với các môi trường làm việc yêu cầu tính chất cụ thể, quan trọng, ánh sáng sẽ được chú ý khắt khe hơn nhiều.

Tiêu chuẩn thiết kế phòng thí nghiệm quy định phòng có thể được chiếu sáng bằng ánh sáng tự nhiên hoặc ánh sáng nhân tạo. Ánh sáng tốt trong môi trường làm việc sẽ giúp cho nhân viên có thể thực hiện các thao tác một cách chi tiết, an toàn và hiệu quả hơn từ đó giảm đi những lãng phí không cần thiết. Việc thiết kế ánh sáng cũng yêu cầu không được quá chói, hoặc quá mờ.

b. Yêu cầu về nhiệt độ

Mỗi phòng thí nghiệm của một ngành sẽ có những yêu cầu khác nhau, do vậy tùy theo chức năng và mục đích sử dụng mà nhiệt độ sẽ được thiết kế ở con số phù hợp nhất. Để đảm bảo thiết kế chuẩn, không ảnh hưởng bởi các tác nhân khác, một số thiết bị có thể phát nhiệt cần được đặt xa, phân cách với không gian làm việc. 

c. Yêu cầu về hệ thống thông gió

Hệ thống thông gió là một yếu tố quan trọng cho các phòng sạch cũng như phòng thí nghiệm. Hệ thống này cần được lắp đặt một cách phù hợp tùy theo từng phòng thí nghiệm, đặc biệt phải tuân thủ tiêu chuẩn thiết kế phòng thí nghiệm để tạo ra môi trường làm việc tốt nhất. 

Các phòng thí nghiệm thường làm việc với nhiều hóa chất, có thể sẽ có mùi khó chịu khói hoặc độc tố. Do đó cần phải có hệ thống thông gió cục bộ tại các vị trí làm việc. Tốc độ lưu thông không khí cũng là yếu tố cần phải lưu tâm, giám sát đều đặn yếu tố này để đảm bảo khí độc hoặc các tác nhân gây ô nhiễm tiềm ẩn không phát tán ra môi trường khác.

d. Yêu cầu về tiếng ồn

Máy móc và thiết bị sử dụng trong phòng thí nghiệm trong quá trình thiết kế cần phải lựa chọn cẩn thận, trong đó việc tính toán đến độ ồn cũng là vấn đề cần quan tâm. Phải thực hiện các biện pháp loại bỏ hoặc giảm thiểu tiếng ồn, tránh mức ồn quá lớn ảnh hưởng đến hiệu quả tại nơi làm việc.

e. Yếu tố khoa học lao động

Các máy móc, trang thiết bị trong phòng thí nghiệm phải thiết kế và bố trí phù hợp với mục đích công việc, phù hợp với các thao tác làm việc. Đặc biệt hạn chế những rủi ro, sai sót có thể ảnh hưởng đến an toàn của người lao động và chất lượng sản phẩm.

Phòng thí nghiệm đạt chuẩn

f. Bố trí làm việc với các mầm bệnh có thể phát tán

Tiêu chuẩn thiết kế phòng thí nghiệm áp dụng đối với tất cả các phòng thí nghiệm liên quan đến các tác nhân sinh học. Với các tác nhân vi sinh vật có khả năng phát tán và gây nguy hại đến an toàn tới cá nhân và môi trường cần được thiết kế ở vị trí phù hợp. Đặc biệt, cần có những ngăn chặn cao hơn đối với các vi sinh vật thuộc nhóm rủi ro III trở lên.

g. Cửa ra vào của phòng thí nghiệm

Theo tiêu chuẩn thiết kế phòng thí nghiệm, tại các lối ra, vào của phòng thí nghiệm hoặc lối thoát hiểm cần phải có những ký hiệu, đánh dấu phù hợp. Đặc biệt đối với các phòng thí nghiệm có chứa chất nguy hiểm sinh học, chất cháy nổ, phóng xạ, phải có các dấu hiệu ám chỉ mức độ nguy hiểm đã được quốc tế công nhận và theo quy định tại đơn vị.

h. An toàn trong phòng thí nghiệm

Yêu cầu thiết kế phòng thí nghiệm quy định tất cả các cửa ra vào phòng thí nghiệm đều phải có cửa có thể khóa được. Việc đóng mở phải dễ dàng để khi xảy ra các vấn đề thì việc thoát hiểm sẽ nhanh chóng hơn. Phải có khóa bên trong để hạn chế sự ra vào, tiếp xúc khi đang tiến hành thí nghiệm với các mẫu có độ nguy hiểm cao. Chỉ những nhân viên đã được cho phép và nắm rõ nội quy mới được vào phòng thí nghiệm. Luôn đề phòng bất kỳ rủi ro nào có thể xảy ra liên quan đến lấy cắp dữ liệu, trang thiết bị hoặc làm giả mạo chất sinh học, các mẫu thử, hóa chất…

5. Những quy tắc trong phòng lab cần được tuân thủ

Trước khi bước vào phòng lab thì điều đầu tiên các bạn phải đảm bảo rằng các bạn đã nắm vững những quy định chung khi làm việc trong phòng thí nghiệm. An toàn phòng thí nghiệm luôn được ưu tiên hàng đầu.

• Học sinh/ sinh viên chỉ được làm thí nghiệm khi có sự hiện diện của giáo viên trong phòng lab.
• Đọc kỹ hướng dẫn và suy nghĩ trước khi làm thí nghiệm.
• Luôn luôn nhận biết nơi để các trang thiết bị an toàn phòng lab.
• Tuân thủ trang phục bảo hộ an toàn trong phòng thí nghiệm như: Mặc áo blu, mang kính bảo hộ, cột tóc gọn gàng…
• Làm sạch bàn ghế phòng lab trước khi bắt đầu một thí nghiệm.
• Không bao giờ được nếm các hóa chất thí nghiệm. Không ăn hoặc uống trong phòng lab.
• Không được nhìn xuống ống nghiệm khi có hóa chất bên trong.
• Nếu làm đổ hóa chất hoặc xảy ra tai nạn, phải báo ngay cho giáo viên hoặc nhân viên quản lý phòng lab.
• Sau khi làm việc cần phải rửa tay, rửa mặt và các dụng cụ phóng thí nghiệm theo đúng quy định.
• Rửa sạch da khi tiếp xúc với hóa chất phòng thí nghiệm. Nếu hóa chất rơi vào mắt, phải đi rửa mắt ngay lập tức.
• Bỏ chất thải thí nghiệm vào đúng nơi quy định như được hướng dẫn.
• Hãy đặt câu hỏi khi chưa hiểu rõ về vấn đề nào đó.

Quy tắc trong phòng thí nghiệm

6. Các thiết bị phòng thí nghiệm tiêu biểu

Để thực hiện hiệu quả các thí nghiệm yêu cầu tiên quyết đó là những thiết bị phòng thí nghiệm, nó đóng vai trò rất quan trọng.

a. Hệ thống bàn ghế kệ phòng thí nghiệm:

Bàn cho phòng thí nghiệm là vật dụng cơ bản nhất, tạo không gian, bề mặt cho các thí nghiệm vì vậy thiết kế của nó cũng phải phù hợp với tiêu chuẩn phòng thí nghiệm như vật liệu chống chịu hóa chất, không bắt lửa, chống cháy; chống thấm nước và chịu tải trọng lớn, kháng vi sinh và không cho vi sinh vật phát triển.

b. Hệ thống lọc nước phòng lab

Các tạp chất có trong nước ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả và chất lượng của các thí nghiệm. Do đó, hệ thống lọc nước là thiết bị quan trọng đảm bảo rằng các thí nghiệm của bạn chạy trơn tru nhất có thể. Hệ thống lọc nước là một thiết bị tạo ra nước tinh khiết với chất lượng nước ổn định.

c. Nồi hấp tiệt trùng phòng lab

Nồi hấp sử dụng hơi nước bão hòa để khử trùng thiết bị và dụng cụ phòng thí nghiệm nhằm loại bỏ tất cả các vi khuẩn, vi rút, nấm và bào tử. Nồi hấp tiệt trùng sử dụng phổ biến tại các cơ sở y tế, phòng thí nghiệm và nhiều nơi khác nhằm đảm bảo tính vô trùng cho dụng cụ và hóa chất có thể tái sử dụng.

Thiết bị phòng thí nghiệm

d. Tủ an toàn sinh học

Bảo vệ người điều hành tránh nhiễm virus trong quá trình thao tác đảm bảo an toàn cho người sử dụng, đảm bảo cho môi trường làm việc không bị nhiễm vi khuẩn và sạch.

e. Máy khuấy từ phòng lab

Máy khuấy từ dùng lực của từ trường để làm nóng và hòa tan các thành phần hóa học có trong chất lỏng. Đây là vật dụng không thể thiếu trong phòng lab.

7. Công việc của nhân viên phòng lab

Nhân viên làm việc trong phòng lab phải đảm nhận rất nhiều nhiệm vụ khác nhau như: nghiên cứu, tìm hiểu, thống kê dữ liệu, kết quả cho các thí nghiệm hoặc sản phẩm nào đó. Các công việc cụ thể của nhân viên phòng lab như sau:

• Kiểm tra chất lượng của các mẫu nguyên liệu đầu vào, bán thành phẩm hay thành phẩm theo tiêu chuẩn Việt Nam với các chỉ số như: pH, độ mặn, dung trọng, độ ẩm, EC… từ đó lấy kết quả phục vụ cho hoạt động nghiên cứu sản phẩm, đáp ứng nhu cầu sản xuất của doanh nghiệp.
• Thử nghiệm các chỉ tiêu mới: xác định khối lượng riêng, độ xốp… theo đúng tiêu chuẩn Việt Nam của sản phẩm hay chất nào đó.
• Phân tích và kiểm tra các mẫu nhận được từ khách hàng.
• Đánh giá chất lượng sản phẩm mới bằng mẫu thử từ khách hàng.
• Tính toán thông số, số liệu để pha hóa chất theo chỉ tiêu yêu cầu.
• Kiểm tra, hiệu chuẩn các thiết bị đo, cầm theo hướng dẫn và yêu cầu công việc.
• Tuân thủ quy trình, nhiệm vụ, yêu cầu của hệ thống quản lý chất lượng ISO 9001.
• Đảm bảo phòng lab thí nghiệm luôn sạch sẽ, ngăn nắp và chịu trách nhiệm đảm bảo an toàn phòng thí nghiệm.
• Cập nhật dữ liệu thường xuyên vào hệ thống quản lý theo yêu cầu, đảm bảo truy xuất dữ liệu, thông tin dễ dàng.
• Làm việc chuyên môn khách theo chỉ dẫn của cấp trên.

Công việc của nhân viên phòng thí nghiệm

8. Trình độ và kỹ năng của nhân viên phòng thí nghiệm cần có

Nhân viên phòng thí nghiệm là một công việc yêu cầu trình độ chuyên môn cao, cần người làm có sự chuyên tâm, nghiêm cẩn khi xử lý mọi nhiệm vụ. Bản mô tả công việc Nhân viên phòng thí nghiệm trên đây giúp ứng viên hình dung rõ ràng hơn về những gì bạn sẽ làm nếu ứng tuyển và điều kiện để ứng tuyển, trong khi nhà tuyển dụng có có thể sử dụng để liệt kê đầy đủ hơn và điều chỉnh thông báo tuyển dụng một cách chính xác nhất để tuyển đúng người.

Trình độ và kỹ năng của nhân viên phòng lab

Để thành công với tư cách là nhân viên phòng thí nghiệm, bạn cần có trình độ chuyên môn, sự cẩn thận, chi tiết khi thực hiện nhiệm vụ của mình. Những yêu cầu về trình độ và kỹ năng của Nhân viên phòng thí nghiệm là:

• Bằng cử nhân trở lên về Sinh học, Hóa học, Y dược hoặc lĩnh vực liên quan.
• Kinh nghiệm làm nhân viên phòng thí nghiệm trong thực tế hoặc trong các dự án, công trình nghiên cứu ở trường đại học.
• Kinh nghiệm vận hành các thiết bị thí nghiệm điện và phi điện.
• Tự tin, thành thạo khi xử lý các chất nguy hiểm tiềm ẩn (chất lỏng dễ cháy, nguy cơ ngộ độc, v.v.)
• Có kiến thức chuyên sâu về hệ thống quản lý an toàn trong phòng thí nghiệm, các biện pháp phòng ngừa và phương pháp thực hành tốt nhất trong phòng thí nghiệm.
• Có kiến thức về MS Office Suite và các hệ cơ sở dữ liệu.
• Có khả năng làm việc tự chủ, chịu áp lực.
• Sự khéo léo và nhanh tay nhanh mắt.
• Kỹ năng giao tiếp bằng lời nói và văn bản xuất sắc.
• Chú ý đến chi tiết nhỏ.
• Kỹ năng phân tích.
• Tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề.

Rất mong bài viết trên của Vinalab sẽ giúp bạn giải đáp phần nào các thắc mắc xoay quanh câu hỏi phòng lab hay phóng thí nghiệm là gì? Chúc các bạn có một ngày làm việc hiệu quả.